Jak się odkochać? 9 najskuteczniejszych sposobów

Złamane serce to temat niezwykle szeroki i praktycznie niekończący się. Choć każdy doskonale wie, czym się objawia i jakie wiążą się z tym uczucia to wiedza ta, nie ułatwia funkcjonowania, gdy to już się przydarzy. Wciąż, wiele osób zastanawia się – jak się odkochać?

Uczucie straty jest nieodłącznym elementem ludzkiego życia. Tracimy ukochanych, przyjaciół, pracę, znajomych. Uczucie złamanego serca nie musi wiązać się koniecznie z rozpadem związku. Może być spowodowane utratą przyjaciela lub wymarzonej posady.

Ból rozstania z ukochaną osobą może być tak samo silny w przypadku pierwszych miłości – tych żarliwych, namiętnych i nieobliczalnych. Jak i w przypadku rozstania po wielu latach związku, a nawet małżeństwa. Staż relacji nie ma tak naprawdę znaczenia, ponieważ kochać można zarówno po miesiącu, jak i po dziesięciu latach.

Komedie romantyczne nauczyły nas, że prawdziwa miłość przezwycięży wszystko. Niezależnie od przeciwności losu, na samym końcu dwójka ukochanych łączy się i następuje happy end. Prawdziwe życie nieco weryfikuje tę teorię i często zaskakuje nas nieprzyjemnym zakończeniem. Nauczeni, że prawdziwa miłość przetrwa wszystko, często nie umiemy odpowiedzieć na pytanie: jak się w kimś odkochać? 

Złamane serce, choć nie jest urazem fizjologicznym, to zdecydowanie sprawia ból i utrudnia normalne funkcjonowanie. Z utratą ukochanej osoby wiążą się nieprzespane noce, hektolitry łez wylanych w poduszkę, ogólne osłabienie fizyczne i ciągłe uczucie niepokoju. Nawiedzają nad gonitwy myśli: a gdybym wtedy powiedział coś innego? Może jestem za mało atrakcyjna?

Zaczynamy wątpić, że jeszcze kiedykolwiek kogoś pokochamy i komuś zaufamy. Złamane serce wywołuje w nas wiele emocji. Odczuwanie ich nie jest przyjemne i często chcemy, jak najszybciej się ich pozbyć. Jak wyleczyć złamane serce?

Jak się odkochać w przyjacielu?

Według niektórych badań wystarczy 15 sekund, aby się w kimś zakochać. Nic więc dziwnego, że w momencie, gdy spędzamy z daną osobą dużo czasu, darzymy ją sympatią i czujemy się przy niej swobodnie, to może pojawić się kiełkujące uczucie miłości. Jak się w kimś odkochać z kim spędzamy czas?

Zakochanie się w przyjacielu jest problematyczną kwestią, ponieważ utrata tej osoby będzie bolała nie tylko ze względu na złamane serce z miłości, ale również przez utratę relacji koleżeńskiej. Wyznanie uczuć jest ryzykownym krokiem, nie każdy jest na niego gotowy i możesz nie chcieć ryzykować waszej relacji. Jak się odkochać w przyjacielu i nie stracić tej znajomości? 

1. Przeanalizuj swoje uczucia

Podczas spędzania z kimś znacznej ilości czasu w naszym mózgu wytwarza się oksytocyna – czyli tak zwany hormon miłości. Jest ona odpowiedzialna za uczucie przywiązania i wytwarzania więzi społecznych, zarówno tych miłosnych, jak i przyjacielskich.

W momencie, gdy spędzanie z kimś czasu uszczęśliwia nas, rozbawia i ogólnie poprawia samopoczucie, hormon zaczyna się wytwarzać i pojawia się uczucie przywiązania. Gdy osoby (która wywołała w nas proces wytwarzania się oksytocyny) nie ma w pobliżu, hormon przypomina o sobie, zaczynamy tęsknić i czujemy brak.

Tęsknota za daną osobą i uczucie pustki, gdy jej nie blisko nas, łatwo przypisać miłości. W rzeczywistości, uczucia, którymi darzysz przyjaciela, mogą być czystą, przyjacielską relacją. Nim zaczniesz zastanawiać się, jak się odkochać, przeanalizuj, czy twoje uczucia w rzeczywistości są romantyczne.

2. Znajdź nowy obiekt westchnień

Gdy zaczyna doskwierać nam uczucie samotności, to podświadomie zaczynamy się rozglądać i szukać kogoś, kto wypełni pustkę. To banalnie proste, spojrzeć inaczej na osobę, która jest tuż obok. Zaczynamy wtedy myśleć, a może to on?

Czasem uczucie miłości, które nagle pojawia się względem przyjaciela, może być związane z chęcią wypełnienia pustki i zakochania się. Jest to najbliższa nam osoba, więc uczucia automatycznie przekierowujemy na nią.

Choć może Ci się wydawać, że twoje uczucia są niezwykle silne i będą trwały do końca życia, to w rzeczywistości może być zupełnie inaczej. Rozejrzyj się za innym obiektem westchnień.

Załóż aplikacje randkowe, jeśli do tej pory tego nie zrobiłeś, a jeśli zrobiłeś – poświęć im więcej czasu i wyjdź na randkę. Pierwsza randka z nową osobą nie musi być do końca udana, najważniejsze jest wyjście poza swoją strefę komfortu i poznanie innych ludzi.

Początkowo będzie Ci trudno zaangażować się w znajomość z kimś innym niż twój przyjaciel. Nowo poznana osoba może nie wyczuwać do końca twojego poczucia humoru, nie będzie łączyło was tyle wspomnień i trudniej będzie Ci się przy niej rozluźnić. Nie przekreślaj relacji po jednym spotkaniu. Buduj ją powoli, zaprzyjaźniaj się i otwieraj się na tyle, jak bardzo jesteś gotowy.

3. Zrób listę wad

Skoro się przyjaźnicie, to z pewnością wiele o sobie wiecie wzajemnie i dobrze się znacie. Podkochiwanie się w przyjacielu jest uciążliwe, ponieważ znasz jego wszystkie zalety i wiele was łączy. Możesz spojrzeć na to jednak z innej perspektywy. Oprócz jego zalet znasz również jego wady!

Wiesz, co was dzieli, przez co się kłócicie lub kiedy masz dość jego towarzystwa. Nie idealizuj go, skup się nawet na najmniejszych wkurzających szczegółach. Może słucha okropnej muzyki, której codzienne słuchanie pod prysznicem doprowadzałoby Cię do szału? Jest fanem długich, wakacyjnych wycieczek po szlakach górskich, podczas gdy ty najchętniej spędziłabyś lato na plaży?

Każdy powód, przez który mogłoby wam nie wyjść, jest dobry. Wynotuj nawet najmniejsze wady. Głośne mlaskanie, nielubiana siostra, alergia na koty. Wypisując jego wady, może się okazać, że znacznie bardziej lubisz go jako przyjaciela, niż potencjalnego partnera do związku.

Wiele wad i różniących was kwestii może sprawdzać się w przyjaźni, jednak nie przejdą one w związku. Ciągłe konflikty o to, gdzie pojedziecie na wakacje, jaka muzyka będzie leciała w samochodzie i kto wyniesie śmieci, mogą doprowadzić was do zakończenia relacji. Spójrz na to z innej perspektywy, a być może okaże się, że twoje uczucie względem niego nie jest tak silne, jak się spodziewałaś.

4. Zaryzykuj rozmową

Nie jest to rada związana z tym, jak się odkochać, lecz jeśli twój przyjaciel nie wie o twoich uczuciach, a ty jesteś mimo wszystko ich pewna, to może warto zaryzykować szczerą rozmową?

Związki zrodzone z przyjaźni często są stabilne i mają duże szanse przetrwania. Przyjaźń opiera się na zaufaniu, zrozumieniu i wzajemnym szacunku, a są to wartości równie istotne podczas budowania związku. Warto rozważyć danie sobie szansy i spróbowanie przekształcenia relacji przyjacielskiej w miłosną.

Możliwe, że druga osoba również podziela te uczucia i jesteście w stanie stworzyć wartościową relację.

Jak się w kimś odkochać

Jak się odkochać w chłopaku po związku?

Rozstania to trudny i bolesny temat. Doświadczamy straty, na którą nie zawsze jesteśmy gotowi. Czasem ktoś zostawia nas bez wyjaśnienia lub krzywdzi w sposób, którego się nie spodziewamy. Nie ma łatwej odpowiedzi na pytanie, jak się odkochać w kimś, z kim planowaliśmy życie.

Smutek, który odczuwamy po zakończeniu relacji, jest całkowicie naturalny i prawdopodobnie pozostanie z nami jeszcze przez jakiś czas. To naturalna reakcja organizmu na doświadczenie straty. Nie warto z nim walczyć i pozwolić sobie na odczuwanie go. Jak się odkochać, gdy nie byliśmy gotowi na rozstanie? 

1. Przestań idealizować waszą relację

Ciągłe idealizowanie i wracanie do przyjemnych momentów waszego związku z pewnością nie pomoże Ci w znalezieniu odpowiedzi na pytanie, jak się odkochać. Uczucie miłości i przywiązania przysłania często fakty. Wybiela zachowanie ex partnera i wypiera z twojej głowy nieprzyjemne wspomnienia.

Nie chcemy wspominać przykrych rzeczy, dlatego łatwiej jest wracać myślami do tych przyjemnych, niepowtarzalnych chwil. Rozgrzebywanie dobrych wspomnień nie pomoże Ci ruszyć do przodu. Każdy związek jest bogaty w dobre i złe momenty.

Przechodząc przez rozstanie, warto skupić się na tych złych. Z pewnością nie było kolorowo cały czas. Zdarzały się kłótnie, niedopowiedzenia, chwilowe zgrzyty. W końcu coś was poróżniło do tego stopnia, że się rozstaliście. Przestań zastanawiać się, co najbardziej zaboli faceta po rozstaniu, nie próbuj się na nim odegrać, to Ci z pewnością nie ulży.

Przypomnij sobie wszystkie jego wady. Każdy moment, gdy nie byłaś pewna waszej relacji i zastanawiałaś się, czy ma ona sens. Jeśli coś w waszym związku nie grało, to nie zacznie nagle być idealnie w przyszłości. Nawet jeśli do siebie wrócicie, to wszystkie problemy i wady partnera nie zniknął magicznie.

Demonizowanie ex partnera również nie jest dobre, jednak warto być świadomym jego wad i niedoskonałości waszej relacji. Być może wkrótce spotkasz na swojej drodze kogoś, z kim zgrasz się znacznie lepiej i nie będziesz musiała ponownie zastanawiać się, jak się odkochać.

2. Przepracuj rozstanie

Nie da się ruszyć do przodu i zacząć nowego rozdziału, jeśli stary został zamieciony pod dywan. Ukryte emocje związane z rozstanie, takie jak smutek, żal, gniew i rozczarowanie, będą się kumulowały w tobie, jeśli nie pozwolisz sobie ich przepracować.

Będzie to bolesny proces. Możliwe, że potrwa znacznie dłużej lub znacznie krócej niż podejrzewasz. Przejście przez niego jest jednak niezbędne, aby móc w spokoju zacząć nowy etap i nowy związek. Im szybciej dopuścisz do siebie niechciane emocje, tym szybciej je przepracujesz i zapomnisz o byłym chłopaku.

Czas przepracowania faz rozstania jest indywidualny i każdy przeżyje go w swoim tempie. Staż związku również nie ma większego znaczenia. Niektóre, kilkumiesięczne związki można przepracowywać ponad rok, a inne – kilkuletnie, przepracować zaledwie w miesiąc.

3. Całkowicie zerwij kontakt

Z pewnością, jeśli wciąż go kochasz, to chcesz, aby był obecny w twoim życiu, nawet w roli przyjaciela. Wydaje Ci się to świetnym pomysłem. Możliwe, że kiedyś rzeczywiście zostaniecie przyjaciółmi. Z pewnością wiele was łączy i darzyliście się sympatią przez dłuższy czas, w końcu na czymś musiał opierać się związek.

Jednak, jeśli zastanawiasz się, jak się odkochać w chłopaku, z którym byłaś w związku to z pewnością przyjaźń i ciągły kontakt Ci w tym nie pomoże. Potrzebujesz czasu, aby pogodzić się z rozstaniem i przepracować uczucia, którymi go darzysz.

Nawet sporadyczne, krótkie rozmowy, spotkania raz w tygodniu, poproszenie o jedną przysługę – każda taka sytuacja przypomina sypanie soli na otwarte rany. Patrzenie na kogoś, kogo wciąż kochasz, a jednocześnie brak możliwości bycia z nim nie jest przyjemny i z pewnością przysporzy Ci niepotrzebnego bólu.

Zamiast ranić samą siebie, odetnij kontakt. Zniknij z jego życia i skup się na własnym. Po pewnym czasie może rzeczywiście uda wam się zostać przyjaciółmi, ale aby to się wydarzyło, musi minąć sporo czasu, podczas którego wasz kontakt ograniczony będzie do zera.

Jak się odkochać w dziewczynie, z którą nigdy nie byłeś?

Może się wydarzyć również, że zaczynasz darzyć uczuciem osobę, z którą nigdy nie miałeś możliwości stworzyć żadnej relacji. Zakochałeś się, ale obiekt westchnień nie odwzajemnia twoich uczuć. Nie jest to łatwa sytuacja. W twojej głowie powstały już pewnie całe wizje tego, w jak szczęśliwym związku moglibyście być. Niestety ona nie chce stworzyć z tobą związku i nie daje Ci nawet cienia szansy, że to się zmieni. Jak się odkochać z nieszczęśliwej miłości? 

1. Nie szukaj „przypadkowych” spotkań

Jeśli pracujecie razem, studiujecie, macie wspólnych znajomych i masz możliwość spotykania jej, to postaraj się tego nie robić. Zakochana osoba szuka często możliwości spędzenia, choć chwili w towarzystwie swojego obiektu zainteresowania.

Niby przypadkiem przechodzisz koło sali, w której ma zajęcia, wasza przerwa w pracy dziwnym trafem zbiega się ze sobą, a imprezy ze znajomymi, na które do tej pory nie chodziłeś? Teraz nie odpuszczasz żadnej. Tylko po to, by ją zobaczyć.

To całkowicie naturalne zachowanie. Patrzenie na osobę, która budzi w nas pozytywne i ciepłe uczucia, jest przyjemne. Chcesz robić to jak najczęściej. Podziwiać jej delikatną urodę, opadające na ramiona włosy i onieśmielający uśmiech.

Ciągłe natykanie się na kobietę, którą darzysz uczuciem i śledzenie jej w social mediach nie pomoże Ci wyleczyć złamanego serca. Przestań jej szukać i zapewnij sobie przestrzeń niezbędną do pogodzenia się z wizją niebycia razem.

Zapomnienie o kimś, kogo widujesz codziennie, jest praktycznie niemożliwe. Jak się odkochać w dziewczynie, która Cię odrzuciła? Unikaj jej i nie prowokuj spotkań. Podjęła decyzję, a ty musisz się z nią pogodzić.

2. Pozbądź się złudzeń

Ciągła nadzieja i niespokojne oczekiwanie na zmianę jej decyzji nie jest szczególnie pomocne podczas procesu zapominania. Spójrz na fakty i waszą sytuację. Pozbądź się przesadnego analizowania każdego jej kroku i doszukiwania się sygnałów, że może jednak coś z tego będzie.

Nie walcz z tym i pogódź się z jej decyzją. Nie będziecie razem i czas zacząć proces zapominania. Jak się odkochać z nieszczęśliwej miłości? Uświadom sobie, że nic z tego nie będzie i przestać tkwić w miejscu.

Nie jest to łatwe ani z pewnością przyjemne. Jednak pogodzenie się z jej decyzją i zakończenie starań o jej serce przyśpieszy proces zapominania i pomoże Ci ruszyć do przodu. Ciągłe życie nadzieją jest wykańczające, a poprzez ślepe wpatrzenie w kobietę, która Cię nie chce, możesz nie zauważyć innych osób, które dałyby Ci szczęście.

Po czym poznać, że masz złamane serce?

Mityczne złamane serce. Każdy o tym słyszał, widział w wielu filmach, książkach i z pewnością każdy zna kogoś, kto miał choć raz złamane serce. Choć to jakie są objawy złamanego serca ,wydaje się banalnie proste, to może się okazać, że jednak nie jest aż tak oczywiste.

Każdy człowiek inaczej radzi sobie z miłością i stratą. Mogą wystąpić inne objawy i inne reakcje na daną sytuację. Nie powinno się generalizować takich emocji względem wszystkich ludzi. Jakie są objawy złamanego serca?

Ból psychiczny = ból fizyczny

Złamane serce potrafi naprawdę boleć i nie jest to jedynie metafora. Utrata ukochanej osoby może wywołać rzeczywisty ból fizyczny. Ból emocjonalny, który towarzyszy tej sytuacji jest niekiedy tak silny, że obierany jest również fizycznie.

Rozdzierające uczucie pustki, skrzywdzenia i porzucenia przenosi się na nasze funkcjonowanie. Brakuje siły, aby wstać z łóżka, mięśnie stają się obolałe i ciężkie. Postrzeganie świata zostaje zaburzone, codziennie obowiązki wydają się znacznie trudniejsze niż zwykle i niemożliwe do wykonania.

Wzięcie prysznica jest problemem, zjedzenie śniadania jest problemem. Czujemy się zamknięci, przytłoczeni, często pojawia się uczucie wszechobecnej pustki.

Ból emocjonalny odczuwany jest wtedy jako ból fizyczny. Ścisk w gardle, intensywne skurcze brzucha, problemy z oddychaniem i ucisk w klatce piersiowej. Czasem występują również nerwobóle lub omdlenia spowodowane silnymi emocjami.

Dzieje się tak, ze względu na nasz mózg, który po otrzymaniu komunikatu „złamane serce” reaguje w sposób, który wywołuje te wszystkie objawy.

Jest wiele powodów, przez które nasz mózg reaguje w taki, a nie inny sposób. Zakończenie relacji z osobą, która dawała nam szczęście, przypomina odstawienie narkotyków. Oksytocyna przestaje być wytwarzana, tęsknimy za tym jak się czuliśmy przy tej osobie. Brakuje nam jej i przeżywamy stan, podobny do stanu odstawienia narkotyków.

Ty męczysz się, zastanawiając się, jak się odkochać, a mózg podsuwa Ci obrazy osoby, przez którą cierpisz. Dlaczego?

Innym powodem, dla którego nasz mózg się tak zachowuje, jest funkcja ostrzegająca. Podczas przeżywania złamanego serca, chcemy za wszelką cenę przestać odczuwać ból. Mózg jednak „patrzy” na to z nieco innej perspektywy. Wartościowe jest to, abyśmy jak najlepiej zapamiętali ten ból i w przyszłości unikali osoby, która go spowodowała.

Nasz mózg chce nas chronić, jest zaprogramowany inaczej, niż byśmy sobie życzyli w tym momencie. Logiczne jest dla niego, że jeśli dobrze zapamiętamy poczucie skrzywdzenia i ból, jaki nam towarzyszy przez tę osobę, to więcej się do niej nie zbliżymy. Niestety, fakty czasem temu przeczą.

Fazy rozstania

Rozstania należą do najtrudniejszych chwil w życiu człowieka. Wiąże się z nimi wiele emocji, niezrozumienia i pytań, na które często brakuje odpowiedzi. Dlaczego do tego doszło? Kto zawinił? Jak odkochać się w kimś, kogo wciąż kochasz?

Naprzemiennie pojawiają się uczucia złości, smutku, rozczarowania i żalu. Układają się one w pewne etapy, których zrozumienie i zaakceptowanie może znacznie przyspieszyć proces gojenia się złamanego serca.

Fazy rozstania opierają się na pięciu etapach żałoby, opracowanych przez Kubler-Ross. W obu przypadkach doświadczamy straty i bólu z nią związanego, z tą różnicą, że w przypadku rozstania partner wciąż żyje. 

1. Szok i niedowierzanie

W pierwszej chwili, gdy dotyka nas strata, możemy doświadczyć szoku. Mogliśmy nawet nie podejrzewać, że znajdziemy się w tym miejscu, a ukochana osoba odejdzie z naszego życia. W głowie rodzi się wiele myśli i znaków zapytania. Uczucie nagłego braku, pustaka, coś znika i nie wiemy, jak do tego doszło. Dlaczego znalazłam się w tym miejscu? Szukasz wyjaśnienia i odpowiedzi na zrodzone nagle pytania.

2. Wyparcie

Jeśli rozstanie Cię zaskoczyło lub nie była to twoja decyzja, to może pojawić się wyparcie. Nie chcesz w to uwierzyć i zaakceptować życia bez tej osoby, więc udajesz, że to się nie wydarzyło. Żyjesz tak, jakby ukochana osoba nigdy nie odeszła, wciąż planujesz wspólne wakacje i nie przyjmujesz do wiadomości, że partner nie wróci.

Zaprzeczanie faktom jest wygodną formą samoobrony przed bólem. Nie wierzyć, że coś się wydarzyło, więc nie może Cię to skrzywdzić. Niestety, zatrzymanie się w tym miejscu nie pomoże Ci wyleczyć złamanego serca.

3. Gniew i ukrywanie uczuć

Telefon milczy, partner nie wraca, kwiatów na przeprosiny brak. Zaczyna do Ciebie docierać, że to rzeczywisty koniec waszej relacji, a smutek i żal ustępują miejsca nowym emocjom – złości i gniewu.

To dobry moment przeżywania żałoby po rozstaniu. Złość i gniew to emocje napędowe, powodują zmiany i popychają Cię w stronę działania. Zaczynasz dostrzegać wady ex partnera i wzrasta w tobie coraz większa irytacja i frustracja. Zaczynasz gorączkowo zastanawiać się, jak się odkochać, ponieważ nie chcesz darzyć tej osoby już żadnymi pozytywnymi uczuciami.

Uczucia smutku i żalu wciąż się przeplatają z gniewem i złością. Fazy rozstania przypominają sinusoidę i to, że aktualnie znajdujesz się w fazie gniewu, nie oznacza, że już nie wrócisz do wypierania faktów czy szoku.

4. Próba zmiany

Zaczynasz wprowadzać zmiany w swoim życiu, skupiać się na sobie. Widzisz, ile czasu i energii pochłonął nieudany związek i nie chcesz ich już dłużej marnować. Zmieniasz fryzurę, idziesz do fryzjera, wymieniasz garderobę, a może nawet zakładasz konto na portalach randkowych.

5. Zrozumienie

Myśli o zakończonym związku wciąż są bolesne, ale już z nimi nie walczysz i ich nie wypierasz. Nie zastanawiasz się, jak się odkochać, ponieważ zdajesz sobie sprawę, że w pełni uczucia zniknął dopiero po jakimś czasie.

Widzisz nie tylko wady ex partnera, ale również swoje. Zaczynasz zauważać, jak naprawdę przebiegała wasza relacja, co w niej było dobre, a co wam nie wyszło.

Jest to moment, w którym robisz rachunek sumienia i bez złości i przerzucania się winą dociera do Ciebie prawda o waszej relacji. Szukasz rzeczy, które Cię uszczęśliwią i zastanawiasz się, czego oczekujesz od przyszłych relacji.

6. Akceptacja

Po przemyśleniach zaczynasz zdawać sobie sprawę, że rozstanie należało do słusznych decyzji. Zdajesz sobie sprawę, jak ważna była ta osoba w twoim życiu, ale nie zatrzymujesz jej już.

Zrozumienie słuszności tej decyzji, pozwala Ci na ruszenie do przodu ze swoim życiem i nie popełnianie tych samych błędów w nowej relacji. Uczucia smutku, gniewu, żalu wciąż się pojawiają, jednak z czasem wypierają je nowe emocje – spokój i akceptacja.

7. Przebaczenie

Podczas przeżywania rozstania mogło pojawić się uczucie niesprawiedliwości i skrzywdzenia. Możliwe, że odchodząc, partner skrzywdził nas lub zrobił coś, przez co zachwiała się nasza wiara w innych ludzi.

Zamykając ten rozdział ostatecznie, można spróbować przebaczyć i ruszyć do przodu, bez żalu i trosk. Nie musimy spotykać się ani rozmawiać. Wystarczy przebaczenie wewnętrzne, bez informowania o tym byłego partnera.

Avatar photo

Marcin Tomaszewski

Od lat pasjonuję się psychologią, rozwojem osobistym i dynamiką relacji. Wierzę, że ta wiedza pomaga budować pełne zrozumienia, satysfakcjonujące związki. Na blogu znajdziesz praktyczne wskazówki i inspirujące historie, które wspierają rozwój zdrowych relacji. Dbamy o jakość i autentyczność treści zgodnie z naszą polityką redakcyjną, aby dostarczać Ci rzetelnych informacji, które mają realny wpływ na Twoje życie.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *